Berlijnse zeilclub dompelt arbeiders onder in elitesport

Het café-restaurant van de zeilvereniging dat mooi ligt aan de Berlijnse rivier Dahme. Het gebouw stamt uit 1920.
Het café-restaurant van de zeilvereniging dat mooi ligt aan de Berlijnse rivier Dahme. Het gebouw stamt uit 1920.

“Nee, we hebben niet alleen maar arbeiders als lid. Bij ons zie je nu ook ingenieurs, leraren en werklozen”, zegt de grote man met snor. “Maar we zijn wel een Berlijnse zeilvereniging die ooit is opgericht door arbeiders”, vertelt hij verder. Hij wijst naar het grote bord dat bij de ingang van het terrein staat. “In ons logo zijn twee handen verwerkt die elkaar grijpen”, legt hij uit.

En inderdaad, de met rood omlijnde vlag van de Segelclub laat twee stoere mannenhanden zien. Ja natuurlijk, dat zijn échte arbeidershanden, denk je dan. Niet die van boekhouders. Het is de logo van de zeilvereniging Fraternitas, opgericht in 1891. Alleen al de naam Fraternitas had bij ons al een belletje moeten laten rinkelen, maar deed dat in eerste instantie niet. Een zoektocht op internet naar deze aparte naam voor een zeilclub hielp ons een handje.

“Nee, we hebben niet alleen maar arbeiders als lid. Bij ons zie je nu ook ingenieurs, leraren en werklozen”

De naam Fraternitas is afgeleid van het Franse woord Fraternité (Broederschap of Broedergelijkheid). Tijdens de Franse revolutie werd de strijdkreet Liberté, Egalité, Fraternité gelanceerd, ofwel Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. De drie woorden kom je nog vaak boven de deur van Franse gemeentehuizen tegen. Dat de toenmalige Duitse arbeiders Fraternité uitzochten was logisch. Door samen te werken konden ze een vuist maken in hun strijd om het bestaan.

Het clubhuis annex café-restaurant in de jaren twintig van de vorige eeuw.
Het clubhuis annex café-restaurant in de jaren twintig van de vorige eeuw. Bron: website Fraternitas

Arbeider

Onze man zou zo een arbeider kunnen zijn, want hij is breedgeschouderd en groot. Maar zeker weten doen we het niet, want we durven het niet te vragen als hij ons uitnodigt om zijn huisje te bekijken dat op het terrein van de zeilvereniging staat. En klein is de woning zeker. Net als de andere huisjes hier op het terrein.

Het begrip Tiny House komt bij ons bovendrijven als we in de huiskamer staan met de uitgeklapte zoldertrap prominent in het midden van de woning. Alleen, dit huisje van misschien vier meter breed is al tientallen jaren oud. De arbeiders van toen kenden de Tiny Houses al veel langer. “Ik heb de woning ruim twee jaar geleden gemoderniseerd”, zegt onze zeilreus als hij de prachtig betegelde badkamer laat zien. In de huiskamer hangt een enorme flatscreen aan de wand. We zouden hier zo kunnen wonen.

Hét huisje van de gastvrije zeilreus.
Hét huisje van de gastvrije zeilreus.

Gezellig

Hij pacht het terreintje van de zeilvereniging: “Ik betaal er 12 euro per maand voor. Het huis daarentegen is wel ons eigendom.” Een bescheiden bedrag, zeker in een miljoenen inwoners tellende stad als Berlijn, maar de ruim 125-jaar bestaande Fraternitas wil nog steeds een zeilvereniging zijn voor mensen met een kleine geldbuidel. Wel moet onze huisbaas als tegenprestatie meewerken aan het onderhoud van het langgerekte parkachtige terrein dat niet alleen enkele tientallen minihuisjes telt, maar ook een gezellig café-restaurant aan de haven.

Tientallen Tiny Houses telt het terrein.
Tientallen Tiny Houses telt het terrein.

De zeilclub heeft er al heel wat jaartjes op zitten.
Als de industrialisatie eind 19e eeuw op volle toeren draait wordt Fraternitas opgericht om arbeiders en kleine zelfstandigen ook de mogelijkheid te geven tot het zeilen. In de oprichtingsakte staat de opdracht ‘de eenvoudige man van het volk de zeilsport met bescheiden middelen toegankelijk te maken’. Man, want pas in 1930 mogen de vrouwen lid worden.

De zeilvereniging ligt in de Berlijnse wijk Köpenick.
De zeilvereniging ligt in de Berlijnse wijk Köpenick.

Elitesport

Tot 1891 was zeilen een elitesport. Middels de Segelverein konden de arbeiders ontsnappen uit de vochtige, krappe woonkazernes. Het zeilen door de armere bevolkingsgroepen werd niet zomaar geaccepteerd. Het overkoepelend orgaan van die tijd, der Deutsche Segler-Verband, moest niets van de Fraternitas-leden hebben, want ‘die werken met de hand’. Bah dus. Fraternitas richtte daarom in arren moede maar een eigen overkoepelend orgaan op met de toepasselijke naam Freier Segler-Verband, waar later ook zeilclubjes van andere arbeidersverenigingen lid konden worden.

Zicht op de Dahme.
Zicht op de Dahme, vanaf een steiger enkele tientallen meters van Fraternitas-terrein verwijderd.

Naamsverandering

Als de nazi’s in 1933 aan de macht komen, is het voorbij met het arbeidersparadijs. De linkse naam Fraternitas wordt veranderd in het nietszeggende ‘Friesen 1891’. Pas als de oorlog voorbij is en het gebouw van de zeilvereniging in het toenmalige Oost-Duitsland komt te liggen, keert de oude naam terug. De DDR was volgens eigen zeggen immers een echte Arbeiter- en Bauerstaat. De relatie tussen Fraternitas en de toenmalige DDR was overigens niet altijd gemakkelijk. Als in 1961 de Muur dwars door Berlijn wordt gebouwd, verliest de club veel leden die in het westelijk deel van de stad wonen. Na de val van de Muur verdwijnt de scheiding.

Het uithangbord aan de straatkant met logo en vlag.
Het uithangbord aan de straatkant met logo en vlag.

Nu kent Fraternitas een bloeiende verenigingscultuur met een ambitieuze jongerenclub. Zo zijn de afstammelingen van de ooit zo gemeden arbeiders bijzonder trots op het feit dat een van hun jongeren lid is geworden van het Duitse nationale zeilteam. Deze Phillip Kasüske veroverde in 2016 een gouden medaille tijdens de Finn-wereldkampioenschappen voor jongeren.

De leden tijdens het traditionele captainsdiner (met spruitjes). Bron: website Fraternitas.
De leden tijdens het traditionele captainsdiner (met spruitjes). Bron: website Fraternitas.
Scroll naar boven