Gaiás, het Guggenheim van Santiago de Compostela, wil niet van de grond komen

Santiago de Compostela is voor veel bezoekers bedevaart plus kathedraal. Sommigen doen ook nog een rondje binnenstad. Streep door de bucketlist en go. We hebben het afgelopen najaar, toen we drie weken op camping As Cancelas verbleven, dagelijks gezien. De meesten bleven niet langer dan twee nachten; de nacht van aankomst en de nacht na een bezoekje aan de stad, waarna bijna iedereen weer inpakt en vertrok. Zonde, want Santiago heeft zoveel meer te bieden.

Enig nadeel is dat het in deze, in het noordwesten van Spanje gelegen stad veel en hard regent. Het record schijnt te staan op 55 dagen regen achter elkaar. Wij zijn na drie weken weggegaan, niet omdat we uitgekeken waren, maar omdat de voorspellingen waarschuwden voor minimaal twee weken regen. We hebben het uiteraard in de gaten gehouden… het werden uiteindelijk 33 dagen van plensbuien achtereen. Santiago de Compostela is prachtig, maar om nu elke dag flink nat te worden…

Voordeel van al dat water is dat Santiago de Compostela in een schitterend groene omgeving ligt. Om de stad ligt een ‘golfterrein’ van heuvels. En precies op één van die heuvels heb je behalve een prachtig zicht op de indrukwekkende stad van granieten gebouwen, een modern stad aan je voeten liggen. Santiago probeert namelijk ook andere toeristen dan bedevaartgangers aan te trekken. Met Gaiás, Cidade da Cultura de Galicia, hoopt de bekendste stad van deelstaat Galicië ook andere cultuurliefhebbers binnen te halen.

Lichtend kunstwerk boven Santiago de Compostela

De buitenkant is groots en indrukwekkend. Als je aan de randen van de stad de omgeving afspeurt zie je Gaiás in de verte opflikkeren. Je moet dan niet net een regenbui of mistwolk voor je ogen hebben, maar zodra het helder is of de zon schijnt zie je de architectonisch vormgegeven gebouwen oplichten. Ook ’s avonds vormt het een stralend kunstwerk. De complexen van Gaiás zijn zelf ook kunstwerken. Niet alleen het interieur moet indruk maken, zeker ook het exterieur.

De cultuurstad van Galicië heeft een behoorlijke tik van de economische crisis gehad. De bouw lag jaren stil. Het oorspronkelijke plan uit 1999, waarmee de toerist geïmponeerd moest worden, is nog niet af. In 2013, na jaren van stilstand, werd zelfs besloten dat twee toonaangevende gebouwen niet meer zullen verrijzen. Zo worden er in de zomer op het buitenterrein wel (muziek)festivals georganiseerd, maar het muziektheater dat ook binnenshuis plek had moeten bieden aan artiesten gaat er niet meer komen.

En dat is heel jammer, want op één of andere manier, komt deze prachtige plek op berg Monte Gaiás naast de stad Santiago niet tot leven. Zeker binnen in de gebouwen niet. Het museum is weliswaar af, maar er stond toen wij er waren alleen een expositie over hoe Gaiás tot stand is gekomen. Welke architecten zich voor de bouw hadden ingeschreven, bijvoorbeeld. Met foto’s en maquettes werden de verschillende ontwerpen getoond.

Rem Koolhaas won niet in Santiago de Compostela.

Wij kwamen ook onze eigen Rem Koolhaas tegen, en Daniel Libeskind van de nieuwe WTC-gebouwen in New York, die het af moesten leggen tegen de Noord-Amerikaanse winnaar Peter Eisenman. Eisenman is trouwens ook de architect van het Holocaustmonument in Berlijn.

Een interessante tentoonstelling over grootheden in de architectuur, die alleen een klein deel van het enorme gebouw beslaat. De rest staat leeg. We hebben het hele, van binnen imposante, gebouw doorkruist, maar gapende leegtes staarden ons aan. Er was wel een soort kinderopvang, zonder kinderen, gecreëerd, waar zo nu en dan schoolkinderen worden ontvangen. Volgens de man van de receptie mochten wij daar knutselen als we daar zin in hadden. Dat hadden wij niet, want we werden wat triestig van al die leegheid. Het was namelijk niet het enige gebouw waar het niet tot leven wil komen.

Ook het Arquivo, het archief van Galicië plus bibliotheek voor met name universiteitsstudenten, was een teleurstelling. Weliswaar mooi vormgegeven van binnen, maar weinig boeken en nauwelijks studenten. Dat komt waarschijnlijk ook doordat het pand dat bestemd was voor de universiteit tot nu toe nooit gebouwd is. Toen de crisis uitbrak besloot de regioregering geldverslindende, nog niet gerealiseerde projecten ‘on hold’ te zetten, want ja, de universiteit heeft elders in de stad al een enorm terrein voor de vele duizenden studenten. Maar daardoor is Gaiás dus niet gaan leven.

Volle wasdom

Het is dat er zo nu en dan schoolklassen met excursiebussen op het terrein worden losgelaten, maar het complex is zo groot dat het nog steeds leeg lijkt. Voor wie in alle eenzaamheid de omgeving wil aanschouwen is het omringende, gecreëerde bos Bosque de Galicia een wandeling waard. Het bos is nog niet echt tot volle wasdom gekomen, maar vanaf hier heb je wel een geweldig zicht op de stad. Ook het waterpark Parque do Lago, de literaire tuin Xardin Literario en de torens Torres Hejduk hebben het niet echt. Jammer, want het idee is geweldig.

Gaiás had namelijk het Guggenheim (Bilbao) voor Santiago moeten worden. Hopelijk worden de universiteitsgebouwen snel gerealiseerd, waardoor er meer leven in de brouwerij komt en daardoor misschien ook echte, aansprekende kunstprojecten hun weg naar deze geweldige complexen weten te vinden.

Meer informatie over Santiago én de omgeving kun je vinden in ‘Het grote Spaanse routeboek’

Klaar voor Xacobeo 2021

Toen wij er afgelopen najaar waren zagen we wel mannen met helmen op overleggen op het voor de universiteit bedoelde terrein. Ook stonden er bouwmaterialen klaar. Je merkt het trouwens overal in de stad: Santiago bereidt zich voor op het heilige jaar Xacobeo 2021. De kathedraal staat van binnen in de steigers om voor dit jubeljaar klaar te zijn. Je mag hopen dat Santiago rond die tijd ook leven in Gaiás heeft geblazen, zodat de stad toeristen en bedevaartgangers langer weet vast te houden.

Moet je er voor die tijd niet komen? Nee, het terrein is absoluut de moeite waard. Al is het maar voor de geweldige vergezichten. Wij zijn er wandelend heen gegaan. Maar er zijn enorme parkeerplaatsen waardoor je ook heel goed gemotoriseerd de heuvel kan beklimmen. Verder rijdt bus L9 doordeweeks de Monte Gaiás op, terwijl in de weekeinden bus C11 de verbinding vanuit de stad met het kunstcomplex verzorgt. 

Mocht je net als wij gaan wandelen dan kom je onderweg nog een interessant bezoekwaardig plekje tegen: Colegiata Santa María a Real do Sar langs het snelstromende riviertje Sar. Het is een romaanse kerk uit de 12de eeuw. Het is zo oud en zo slecht onderhouden, dat het scheefhangende Pisa-achtige taferelen begint te vertonen. Binnen is het zo vochtig dat er mos op de pilaren en op de wanden groeit.

Het is klein, fijn, kwetsbaar en daardoor ook heel indrukwekkend, want ook hier komen al eeuwen pelgrims. Je loopt als het ware de geschiedenis in. Misschien nog wel meer dan in de bedevaartskathedraal middenin de stad. Hier vind je de echte stilte. Of zoals sommige pelgrims het zelf omschrijven: ‘Misschien ben je hier wel dichterbij God’. 

Nog een religieuze tip: Convento de Belvis met z’n miradoiro. Vanaf dit uitzichtspunt in de toren, die wij helaas niet konden beklimmen, omdat er renovatiewerkzaamheden bezig waren, kijk je recht in het hart van de stad. Maar vanaf de stoep van dit kloostercomplex heb je de stad aan je voeten liggen. Het weggetje van en naar de stad, Rúa das Trompas, is het betreden waard. Het is één van de oudste straten in de stad. Vele miljoenen voeten zijn je voor gegaan…

Levendige studentenstad

We hadden het al over studenten. Santiago herbergt er zo’n 35.000 en dat kun je merken, want de stad mag dan bekend staan als religieus centrum, het is vooral ook een zeer levendige stad dankzij al die studerende jongeren. Zij vormen ongeveer eenderde van de 100.000 inwoners tellende stad. Aan eten of drinken komen is hier dan ook geen enkel probleem. Er zijn hele dure, Michelinachtige restaurants als A Tafona, tientallen eetcafés en hippe, marktachtig zelfbedieningshoreca als La Galiciana.

Santiago heeft trouwens één van werelds oudste universiteiten. Er wordt al sinds 1495 les gegeven. Toen waren de lessen in de binnenstad, tegenwoordig huist het onderwijs in het noordwesten, aan de rand van het oude centrum. De oude universiteit, vlakbij de kathedraal aan de Rúa do Franco, huisvest nog de bibliotheek. Die hadden wij graag bekeken, maar toen wij er waren ging dat helaas niet door. De deuren waren gesloten.

Aan het prachtige kathedraalplein, Praza do Obradoiro, zetelt ook nog het rectoraat van de universiteit in het Colexio de San Xerome. Dit pand is alleen van buiten te bezichtigen.

Glimmend graniet

De gezellige, deel overkapte binnenstad is overigens ook mooi als het regent. De straten van granieten tegels beginnen dan te glimmen, waardoor het stenen centrum iets magisch krijgt. Het is zo’n stad, waar je heerlijk kunt ronddwalen. Waar je de ene na het andere imposante gebouw tegenkomt. Qua interessant, naast alle religieuze gebouwen, is Museo del Pueblo Gallego. Hier kun je behalve iets leren over de heel eigen cultuur van Galicië ook een bijzondere trap bestijgen. Een trap met drie opgangen die elkaar nergens tegenkomen, maar waar je wel je medeklimmer op de andere tredes in de gaten kan houden.

Zeer de moeite waard is dagmarkt Mercado de Abastos, waar je zoveel vers eten voor je snufferd krijgt dat je liever nooit meer iets uit een Nederlandse supermarkt wilt kopen.

Wat is Xacobeo 2021?

De heilige Jacobus (in het Galicisch Xacobeo) is de man die ervoor gezorgd heeft dat bedevaartgangers richting kathedraal van Santiago de Compostela trekken. Deze apostel van Jezus was jarig op 25 juli. Dit wordt uiteraard elk jaar gevierd in de stad.

Nog groter is het feest als de 25ste juli op een zondag valt. Dan is het een zogeheten jubeljaar. De eerstvolgende staat gepland in 2021. Vandaar dat de kathedraal nu nog in de steigers staat. Alles wordt weer spic en span gemaakt.

De laatste keer dat dit speciale feest gehouden kon worden was in 2010. Dus Santiago is er wel weer eens aan toe om nog meer volk over de vloer te krijgen.

Elk jaar stijgt het aantal pelgrims met 8 procent. Uit de cijfers over 2017 blijkt dat toen 307.441 bedevaartganger Santiago bezocht. De grootste groep is Spaans met 144.141 pelgrims. Daarna komt Italië met 27.009 en Duitsland met 25.296 Santiagogangers. In 2017 gingen 3670 Nederlanders én 2135 Belgen op bedevaart. De verwachting is dat in 2019 zo’n 350.000 pelgrims hun weg naar het graf van Jacobus in de kathedraal hebben gevonden. Dat aantal zal tijdens het heilige jaar 2021 zeker gaan pieken.

Dat was ook zo tijdens de eerdere jubeljaren in 2004 en 2010. Alleen Nederlanders bleken in het verleden zich niets van die ‘heiligheid’ aan te trekken, want het aantal bezoekende Nederlandse pelgrims steeg nauwelijks.
Naschrift: het Jubeljaar is verlengd tot eind 2022. Oorzaak: de Coronapandemie.

Zie ook: camping As Cancelas en camperplek NKC-sitecode 19333.

Zie ook: Bedevaartstad Santiago blij met verlenging Año Santo, het Heilige Jaar
Ons verhaal over een andere typische Galicische stad: Lugo verdient het om ontdekt te worden.